Transformacja polskiego przemysłu stalowego na europejskim rynku stali. Długofalowe zmiany rynkowe w ujęciu historycznym, cz. II

W stronę ekologii: wytyczne w Polsce

Główną determinantą działań na rzecz ochrony środowiska w hutach w Polsce są wytyczne krajowe, które mają uporządkowaną strukturę odpadów. Zgodnie z Ustawą z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2022 r., poz. 699, z późń. zm), zwaną „ustawą o odpadach”, na poziomie rządu tworzony jest plan gospodarki odpadami (KPGO). Podlega ona aktualizacji nie rzadziej niż co 6 lat (obecnie obowiązuje KPGO 2028).

Punktem wyjścia do opracowania niniejszego Krajowego planu gospodarki odpadami (KPGO 2028) są cele określone w dyrektywach Parlamentu Europejskiego w zakresie ciągłego ulepszania zasad gospodarki odpadami z uwzględnieniem cyklu życia produktów (lifecycle management – LCM) tak, by stworzyć gospodarkę o rzeczywiście zamkniętym obiegu. KPGO 2028 wpisuje się w strategiczne dokumenty przyjęte na poziomie Wspólnoty i krajowym. Należą do nich przede wszystkim Strategia na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR), przyjęta przez Radę Ministrów 14 lutego 2017 roku. SOR jest średniookresową strategią rozwoju kraju, z celami i wskaźnikami realizacji do 2030 roku.

Dokument wskazuje sposób ich osiągania, a także określa najważniejsze projekty służące realizacji celów SOR. Kolejnym dokumentem strategicznym, w który wpisuje się KPGO 2028, jest Polityka ekologiczna państwa – PEP2030. Polityka stanowi doprecyzowanie i uszczegółowienie zapisów SOR. W celu szczegółowym II PEP2030 Środowisko i gospodarka. Zrównoważone gospodarowanie zasobami środowiska jako jeden z kierunków interwencji wskazana została „gospodarka odpadami w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym” (informacje z Krajowego planu gospodarki odpadami 2028, styczeń 2023 r.).

Restrukturyzacja przemysłu stalowego w Polsce – rezultaty

Po restrukturyzacji przemysłu stalowego w Polsce, dzięki dostosowywaniu się przedsiębiorstw sektora hutniczego do norm środowiskowych rynku europejskiego, a także polityk nadrzędnych, osiągnięto znaczny postęp w ochronie środowiska. W trakcie akcesji Polski do Unii Europejskiej fizycznie zlikwidowano przestarzałe, a także nieprzyjazne ekologicznie technologie stosowane w hutach w Polsce, w tym technologię wytopu stali w piecach nazywanych martenowskimi (technologia definitywne wycofana w 2002 roku). W tab. 2 zestawiono odpady wytworzone i poddane odzyskowi w sektorze hutnictwa i stali. Zestawienie powstało na podstawie danych branżowych (do 2015 roku raportowaniem odpadów z przemysłu stalowego zajmowała się HIPH w Katowicach) i zestawień GUS. Najwięcej, bo ponad 75% odzyskiwanych odpadów, stanowią żużle z procesów wytapiania (wielkopiecowe, stalownicze) – oznaczenie 100201. Żużle są odbierane z hut przez producentów cementu, a także innych materiałów budowlanych.

Minimalizacja odpadów

Na poziomie przedsiębiorstw podstawą racjonalnej gospodarki odpadami jest procedura minimalizacji odpadów (waste minimization assessment – WMA) wpleciona w łańcuch logistycznych powiązań pomiędzy miejscami powstawania odpadów, miejscami ich utylizacji, odzysku, jak również powtórnego wykorzystania. Efektywność działań w tym zakresie wpływa na kształtowanie pozytywnych wizerunków przedsiębiorstw i daje wymierne korzyści ekologiczne. Sektor stalowy w kraju od wielu już lat funkcjonuje w dynamicznym modelu ochrony środowiska. To oznacza, że przedsiębiorstwa dążą do redukcji ilości odpadów u źródła. Taka strategia wymaga wielu zmian w różnych obszarach funkcjonowania, np.:

• innowacji technologicznych,
• dywersyfikacji materiałów,
• oszczędzania energii,
• racjonalizacji wytwarzania,
• kontroli powstawania odpadów.

Techniki minimalizacji odpadów obejmują recykling wewnętrzny i zewnętrzny (wtórne zastosowanie, odzysk surowców).

Stal ze zużytych produktów może być w 100% odzyskiwana. Hutnictwo stanowi ważne ogniwo w recyklingu dla innych gałęzi przemysłu (rocznie 6,5 mln ton złomu). Jest to surowiec zdekarbonizowany, w którego odzyskiwaniu Polska ma znaczący wkład. Natomiast Unia Europejska rocznie eksportuje ok. 20 mln ton złomu, z czego ok. 1,5-2 mln ton tego surowca jest eksportowana z Polski [6]. Według danych GUS z działalności własnej wytworzono w kraju w 2022 roku 3838,0 tys. ton złomu [7]. Huty w kraju, które stosują technologię EAF, potrzebują złomu do produkcji stali. Do hut złom trafia, poza cyklem wewnętrznym, ze skupu krajowego, a także importu. Przy realizacji założeń Europejskiej Strategii Net Zero, zgodnie z polityką klimatyczną Wspólnoty, krajowe hutnictwo będzie potrzebować więcej złomu niż dotychczas, jeżeli chce utrzymać produkcję na dotychczasowym poziomie przy radyklanych zmianach w technologiach hut z procesami zintegrowanymi.

Trendy w Polsce: handel zagraniczny

Silnym trendem, w skali rynku europejskiego, jest wypieranie produkcji krajów z UE przez import z krajów trzecich, czyli spoza Unii. Od 2016 roku na rynek europejski dociera sporo wyrobów stalowych z krajów spoza Wspólnoty (Europa stała się dla krajów trzecich znaczącym importerem netto stali: rok po roku import był większy niż eksport wyrobów stalowych). W szacunkowych analizach podaje się, że w sumie rynek stalowy Wspólnoty stracił 26 mln ton mocy produkcyjnej, w tym Polska 2,6 mln ton. Od 20 lat zwiększa się w Polsce udział importu w zużyciu jawnym stali, który wzrósł o prawie 100% – ze względu na duże potrzeby inwestycyjne w sektorze publicznym i prywatnym (przytoczono fragment wypowiedzi Prezesa Zarządu Hutniczej Izby Przemysłowo-Handlowej) [8]. Ujemne saldo bilansu w handlu zagranicznym na polskim rynku stali odnotowywane jest od 2005 roku (przewaga importu wyrobów stalowych nad eksportem). Na rys. 1 przedstawiono sytuację w handlu zagranicznym wyrobów stalowych w kraju.

Udział krajowych wyrobów stalowych w rynku po 2016 roku był mniejszy niż 30% (rys. 1), reszta to import i przywóz z innych krajów Unii Europejskiej. Sytuacja jest o tyle niepokojąca, że wśród importerów wyrobów stalowych, w ostatnich latach, były kraje nieobciążone systemem handlu emisjami (ETS) oraz innymi przepisami ochrony środowiska, które są wymagane dla producentów na rynku Unii spoza UE. Więcej o sytuacji na polskim rynku stalowym w publikacji pt. Stan i perspektywy hutnictwa żelaza i stali w Polsce. Nowe wyzwania. Redakcja naukowa Jerzy Podsiadło. Wydawnictwo Łukasiewicz 2023.

Konsumpcja stali/zużycie jawne wyrobów stalowych

Zużycie jawne to suma produkcji i importu wyrobów stalowych (gotowych) pomniejszona o eksport. Na rys. 2 widoczny jest rosnący trend zużycia jawnego wyrobów stalowych w kraju w latach 2013-2018. W następnych latach wystąpiły silne wahania. Zdolności produkcyjne krajowego hutnictwa po wejściu Polski do UE były na poziomie 12,6 mln ton stali. Taka zdolność produkcyjna wykazywana była do 2016 roku [9]. W latach 2017-2018 zdolność produkcyjna była na poziomie 12,9 mln ton. W 2019 roku została ustalona na 13 mln ton. Po tym roku zdolność produkcyjna spadła o ponad 2 mln ton, do poziomu 10,6 mln ton. Było to spowodowane likwidacją oddziału wielopiecowego w Krakowie. Według ostatnich danych (za 2023 rok) zużycie jawne wyrobów stalowych gotowych w Polsce wyniosło 11,8 mln ton. Było niższe o 11% w stosunku do odnotowanego w 2022 r.

Gdy zestawi się na jednym rysunku trend zużycia jawnego wyrobów gotowych z trendem produkcji stali (rys. 3), to widać różnice między tymi trendami, a także ich kierunkami w poszczególnych okresach. Taka sytuacja może stanowić barierę dla rozwoju rynku stalowego w kraju.

W ujęciu globalnym przewidywany jest dalszy wzrost globalnego zapotrzebowania na stal. Główną przyczyną tego wzrostu może być wysoka dynamika działalności produkcyjnej, wzmocnionej odbudowującym się po kryzysie pandemicznym popytem. W dłuższym horyzoncie prognozy można również spodziewać się, że nadchodząca transformacja energetyczna będzie wiązała się z inwestycjami infrastrukturalnymi w energetyce (nowe technologie OZE, nowe linie przesyłowe), które będą wspierać popyt na stal. Według prognoz World Steel Association do 2050 r. popyt na stal wzrośnie o 50%. Jednak zmiany w obszarze biznesowym i prawnym mogą sprawić, że produkcja stali na rynku UE stanie się nierentowna. To już jest widoczne w tzw. ucieczce produkcji hutniczej [6].

Galeria

Zobacz więcej